ในชีวิตการเรียนแบบลุ่มๆ ดอนๆ ของผมมีโอกาสได้รางวัลสมัยเรียนบ้างบางครั้ง และพบว่ารางวัลเหล่านั้นกลายเป็นความภาคภูมิใจอันยิ่งใหญ่จนหาอะไรเปรียบไม่ได้ ญาติพี่น้องอาจจะร่วมแสดงความยินดี พร้อมๆ กับสถานศึกษาที่มาช่วยกันแสดงความภาคภูมิใจ

ผมหันกลับมามองตัวเองในตอนนี้และพบว่ามุมมองของผมต่อรางวัลงานแข่งขัน งานประกวดต่างๆ เปลี่ยนไปมาก เมื่อได้เห็นการความภูมิใจกับรางวัลเหล่านี้ถูกดันไปจนน่าจะเกินเลยความเป็นรางวัล

อย่างแรกเลยคือรางวัลเหล่านี้ มักจะวัดผลสำเร็จแคบๆ บางอย่างเท่านั้น การทำการทดลองตามแล็บมัธยมได้อย่างแม่นยำไม่ได้บอกว่าคุณจะเป็นนักวิทยาศาสตร์ที่ดี การตอบคำถามตามหัวข้อที่กำหนดไม่ได้บอกว่าคุณจะเป็นผู้รอบรู้ หรือการเขียนโปรแกรมภายใต้ภาวะกดดันที่สูงโดยเฉพาะเวลาที่จำกัดมากๆ ไม่ได้แปลว่าคุณจะเป็นโปรแกรมเมอร์ที่ดี

โลกความเป็นจริงเต็มไปด้วยสิ่งมากมายที่ต้องเรียนรู้ และคนจำนวนมากที่ไม่ได้ประสบความสำเร็จจำลองในการเรียนอาจจะสามารถประสบความสำเร็จในโลกความเป็นจริงได้ง่ายกว่ามาก

การให้รางวัลเด็กที่มุ่งมั่นเพื่อความสำเร็จในระดับนักเรียนเป็นเรื่องที่ดี ไม่ใช่เพราะรางวัลเหล่านั้นสำคัญกับชีวิต แต่เพราะการมุ่งมั่นเพื่อให้ได้รางวัลเหล่านั้นมากเป็นหนึ่งในกระบวนการศึกษาที่ดี ในโลกความเป็นจริงมีช่วงที่คุณอาจจะทำงานหนักกว่าปกติ เจองานยากที่อยากจะถอนตัว ฯลฯ รางวัลเหล่านี้สอนให้เด็กรู้จักฝ่าฟันเหตุการณ์คล้ายกับช่วงเวลาในชีวิตจริง และเมื่อมีบางคนทำได้ดีเขาก็ควรได้รับคำชมเชย

แต่ระบบการศึกษาที่ไม่ค่อยดีนักของไทยกำลังทำให้รางวัลกลายเป็นเครื่องชี้วัดแบบเอาเป็นเอาตาย เด็กได้รางวัลกลับมากลายเป็นความภาคภูมิใจของสถานศึกษาที่มองเป็นความสำเร็จของตัวเอง ไม่ได้มองว่าเป็นหน้าที่ของตัวเองที่จะสอนให้เด็กทุกคนเห็นคุณค่าของการแข่งขัน

เด็กไม่กี่คนจากทั้งชั้นหรือทั้งโรงเรียนได้รางวัลที่ดูจะยิ่งใหญ่สักหน่อยสำหรับสถานศึกษาสามารถกลายเป็นสัญลักษณ์แห่งความสำเร็จของสถานศึกษา และไปไกลถึงกับการทุ่มทรัพยากรต่อเนื่องยาวนานให้กับเด็กบางกลุ่มโดยแทบจะไม่ต้องสนใจการเรียนตามปกติ เพียงเพื่อให้เด็กกลุ่มเล็กๆ นั้นคว้ารางวัลกลับมายืนยันให้ได้ว่าสถานศึกษานั้นมีคุณภาพ เด็กเหล่านี้ถูกนำไปขึ้นป้ายใหญ่ขึ้นเรื่อยๆ แข่งกันจนหากไปสถานศึกษาไหนของไทยแล้วไม่มีหน้าเด็กได้รางวัลสักรายการขึ้นป้ายใหญ่ๆ อยู่ข้างหน้าก็กลายเป็นเรื่องแปลก

การทุ่มทรัพยากรที่มีจำกัดในแบบที่ไม่สนใจเด็กกลุ่มอื่นๆ ทำให้ความสามารถเฉพาะด้านของเด็กเหล่านี้ไม่ได้สะท้อนภาพรวมของการศึกษา และเราก็ตั้งคำถามว่าทำไมมีเด็กได้รางวัลในรายการต่างๆ มากมายแล้วจึงไม่สามารถพัฒนาชาติ

คำถามแบบนี้เป็นเครื่องสะท้อนปัญหาการศึกษาในตัวมันเอง